الگوهای برنامه نویسی نقش کلیدی در تسهیل فرآیند توسعه نرمافزارها با تمرکز بر بهبود سازماندهی، قابلیت نگهداری، و کارآیی دارند. در این مقاله 10 الگوی طراحی نرم افزار تعریف شده و چگونگی استفاده از آنها و مزایا و ویژگی های اصلی هر کدام گفته شده است.
در دنیای فناوری اطلاعات امروزی، برنامه نویسی رایانه نقش بسیار مهمی در توسعه نرمافزارها و اپلیکیشنهای مختلف دارد. الگوهای برنامه نویسی نقش کلیدی در تسهیل فرآیند توسعه نرمافزارها با تمرکز بر بهبود سازماندهی، قابلیت نگهداری، و کارآیی دارند. در این مقاله، به معرفی و توضیح الگوهای برنامه نویسی رایج در دنیای کامپیوتری خواهیم پرداخت.
در دنیای توسعه نرمافزار، الگوی MVC یکی از مهمترین و رایجترین الگوهای برنامهنویسی است. این الگو به وضوح کمک میکند تا ساختار و سازماندهی بهتری در توسعه برنامهها ایجاد شود. MVC مخفف Model-View-Controller است و سه بخش اصلی برنامه را تعریف میکند که هر کدام وظایف خود را دارند:
مدل (Model)
مدل مسئولیت مدیریت دادهها و منطق کسب و کار را دارد. در واقع، این قسمت اطلاعات برنامه را نگهداری میکند و به منطق آن پاسخ میدهد. اینجاست که دادهها ذخیره شده، پردازش میشوند و تغییرات در آنها اعمال میشود.
نما (View)
نما مسئولیت نمایش دادهها به کاربر را دارد. این بخش وظیفه نمایش دادههای مدل به صورتی مناسب و دلخواه را دارد. اینجاست که اطلاعات به صورت گرافیکی یا رابط کاربری به نمایش در میآیند.
کنترلر (Controller)
کنترلر به عنوان میانجی بین مدل و نما عمل میکند. این بخش به درخواستهای کاربر واکنش نشان داده و منطقی برای پردازش این درخواستها ارائه میدهد. کنترلر مدیریت جریان کار در برنامه را به عهده دارد.
با توجه به تقسیم وظایف در این الگو، تغییر در یکی از بخشها اثرات کمتری بر بخشهای دیگر خواهد داشت. به عبارت دیگر، اصلاحات و تغییرات میتوانند به راحتی صورت گیرند بدون تأثیر بر سایر اجزای برنامه.
در نتیجه، استفاده از الگوی MVC در توسعه نرمافزارها موجب بهبود قابلیت نگهداری، گسترشپذیری و تعمیر و تصحیح آنها میشود. این الگو باعث میشود تا توسعهدهندگان به صورت مؤثرتر و منظمتر کار کنند و بهبودهای بهتری در تجربه کاربری ایجاد شود.
الگوی Singleton یکی از الگوهای طراحی نرمافزاری است که به کاربر امکان ایجاد تنها یک نمونه از یک کلاس را میدهد. این الگو معمولاً زمانی مورد استفاده قرار میگیرد که نیاز است تا تنها یک نمونه از یک شیء در کل برنامه وجود داشته باشد و از آن به عنوان یک نقطه مرجعی برای دسترسی به منابع یا اطلاعات استفاده شود.
چگونگی پیادهسازی
برای پیادهسازی الگوی Singleton، باید به گونهای کلاس خود را طراحی کنید که اجازه ایجاد تنها یک نمونه از آن را داشته باشد. این کار اغلب با تعریف یک متغیر استاتیک داخل کلاس انجام میشود که نمونه از خود کلاس را نگهداری میکند و تابعی برای دسترسی به این نمونه ایجاد میشود.
مزایا
استفاده از الگوی Singleton باعث میشود که تنها یک نمونه از یک کلاس وجود داشته باشد که میتواند منجر به بهبود مدیریت منابع و اطلاعات در برنامه شود. این الگو همچنین اطمینان حاصل میکند که همه اجزای برنامه از یک نسخه یکسان از شیء استفاده میکنند و تداخلهای ناخواسته را کاهش میدهد.
موارد کاربرد
الگوی Singleton در مواردی که نیاز به به اشتراک گذاری منابع مشترک یا دسترسی به یک نقطه مرجعی دارید مفید است. مثلاً، ممکن است بخواهید از یک نمونه تنها از پایگاه داده برای ارتباط با دیتابیس استفاده کنید تا از تداخلهای احتمالی جلوگیری شود.
نکات مهم
به طور خلاصه، الگوی Singleton برای ایجاد یک نمونه تنها از یک کلاس و تامین دسترسی یکتا به آن مناسب است. با رعایت نکات پیادهسازی، میتوانید از این الگو برای بهبود ساختار برنامهها و مدیریت منابع بهرهبرداری کنید.
الگوی Observer یک الگوی طراحی نرمافزاری است که در آن یک شیء، تغییرات وضعیت خود را به تعدادی از شیءهای وابسته به خود اعلام میکند. این الگو به کمک تعامل وابستگیها و پیشاگیری از تغییرات در یک سیستم کمک میکند. بنابراین، هر تغییر در ناظر منجر به به روزرسانی خودکار از شیءهای وابسته میشود.
چگونگی پیادهسازی
برای پیادهسازی الگوی Observer، میبایست دو نوع شیء داشته باشیم: ناظر (Subject) و مشاهدهکنندهها (Observers). ناظر وظیفه نگهداری لیستی از مشاهدهکنندهها و اعلام تغییرات به آنها را دارد. مشاهدهکنندهها از ناظر استعلام میگیرند و در صورت تغییر وضعیت آن، به روزرسانیهای خود را انجام میدهند.
مزایا
استفاده از الگوی Observer به ایجاد ساختارهایی انعطافپذیر در برنامهها کمک میکند. این الگو امکان ایجاد تعاملات میان شیءها را بهبود میبخشد، بدون اینکه شیءها از وجود یکدیگر آگاهی داشته باشند.
موارد کاربرد
الگوی Observer برای مواردی مناسب است که نیاز به تعامل بین شیءها و اطلاعرسانی به تغییرات وضعیت دارید. به عنوان مثال، در یک اپلیکیشن موبایل، میتوان از این الگو برای ردیابی تغییرات در دادهها و به روزرسانی خودکار واسط کاربری استفاده کرد.
نکات مهم
با استفاده از الگوی Observer، میتوانید تعاملات میان شیءها را بهبود داده و به راحتی واکنش به تغییرات در سیستم را ایجاد کنید. این الگو باعث میشود که برنامهنویسی شما معماری منظم و منعطفی داشته باشد.
الگوی Factory Method یکی از الگوهای طراحی نرمافزاری است که به کاربر امکان ایجاد شیءها بدون نیاز به مشخص کردن نوع دقیق آنها را میدهد. در این الگو، یک روش انتزاعی تعریف میشود که مسئولیت ایجاد شیء را به زیرکلاسها میدهد. این الگو اجازه میدهد تا یک کلاس شیء ایجاد کند، اما این امر به زیرکلاسها واگذار میشود تا تصمیمگیریهای مربوط به ایجاد شیء را انجام دهند.
چگونگی پیادهسازی
برای پیادهسازی الگوی Factory Method، یک روش انتزاعی در کلاس اصلی تعریف میشود که تبدیل مستقیم به شیء را انجام نمیدهد. زیرکلاسها باید این روش را بازنویسی کنند و تصمیمگیریهای مربوط به ایجاد نمونه را انجام دهند.
مزایا
الگوی Factory Method به کاربر انعطافپذیری بیشتری در ایجاد شیءها ارائه میدهد. با استفاده از این الگو، میتوانید نوع شیء ایجاد شده را در زمان اجرا تعیین کنید، بدون اینکه کد خالص کلاس اصلی تغییر کند.
موارد کاربرد
الگوی Factory Method در مواردی مناسب است که نیاز به ایجاد شیءهایی با ویژگیها و عملکردهای متفاوت دارید. به عنوان مثال، در یک برنامهی فروشگاه آنلاین، ممکن است نیاز به ایجاد محصولات مختلف با ویژگیها و قیمتهای متفاوت داشته باشید.
نکات مهم
با استفاده از الگوی Factory Method، میتوانید ایجاد شیءها را انعطافپذیرتر کنید و به راحتی انواع مختلفی از شیءها را در برنامههای خود پشتیبانی کنید. این الگو باعث میشود که کد شما منظمتر و منعطفتر باشد.
الگوی استراتژی یکی از الگوهای طراحی نرمافزاری است که به کاربر امکان تغییر الگوهای عملکردی یک شیء را در زمان اجرا میدهد. در این الگو، یک مجموعه از الگوهای عملکردی (استراتژیها) تعریف میشود و شیء مربوطه میتواند در زمان اجرا از بین آنها یک استراتژی خاص را انتخاب و اجرا کند.
چگونگی پیادهسازی
برای پیادهسازی الگوی Strategy، ابتدا یک رابط (واسط) برای تعریف استراتژیها ایجاد میشود. سپس کلاسهایی که این رابط را پیادهسازی میکنند (استراتژیها) تعریف میشوند. در نهایت، شیء اصلی که نیاز به اجرای یک استراتژی دارد، یک متغیر از نوع رابط را دارد و میتواند در زمان اجرا استراتژی مناسب را تعویض کند.
مزایا
استفاده از الگوی Strategy به کاربر انعطافپذیری در تعیین و تغییر رفتار یک شیء در زمان اجرا را میدهد. این الگو به کاربر امکان مدیریت بهتر کدهای مربوط به هر استراتژی را میدهد و از تکراری شدن کدها جلوگیری میکند.
موارد کاربرد
الگوی Strategy در مواردی مناسب است که نیاز به اجرای الگوهای مختلفی از یک عملکرد دارید. به عنوان مثال، در یک برنامه مالی، میتوان از این الگو برای انتخاب روشهای مختلف محاسبه مالیات بر اساس شرایط مختلف استفاده کرد.
نکات مهم
با استفاده از الگوی Strategy، میتوانید از تغییرات در رفتار یک شیء در زمان اجرا جلوگیری کنید و به راحتی الگوهای عملکردی مختلفی را در برنامههای خود پشتیبانی کنید. این الگو باعث میشود که کد شما قابلتعویض و مدیریتپذیر باشد.
الگوی تزئینگر یکی از الگوهای طراحی نرمافزاری است که به کاربر امکان افزودن ویژگیها و تغییرات به یک شیء بدون تغییر کد اصلی آن را میدهد. این الگو به کاربر اجازه میدهد تا به صورت پویا و به لحاظ ترتیب، تغییراتی را به یک شیء اضافه کند.
چگونگی پیادهسازی
برای پیادهسازی الگوی Decorator، یک کلاس اصلی تعریف میشود که ویژگیهای اصلی شیء را دارد. سپس کلاسهای تزئینگر به عنوان زیرکلاسها ایجاد میشوند، که هر کدام یکی از ویژگیهای موردنظر را به شیء اصلی اضافه میکنند. این زیرکلاسها همچنین از کلاس اصلی ارثبری میکنند.
مزایا
الگوی Decorator به کاربر امکان افزودن و ترکیب تغییرات به یک شیء را بدون تغییر کد اصلی ارائه میدهد. این الگو باعث جلوگیری از ایجاد زیاد کلاسهای مشابه با تغییرات کوچک میشود.
موارد کاربرد
الگوی Decorator در مواردی مناسب است که نیاز به اضافه کردن ویژگیها یا تغییرات به یک شیء در زمان اجرا دارید، اما نمیخواهید کد اصلی را تغییر دهید. به عنوان مثال، در یک برنامه گرافیکی، ممکن است نیاز به افزودن تزئینگرهای مختلف به شیءهای گرافیکی داشته باشید.
نکات مهم
با استفاده از الگوی Decorator، میتوانید به صورت انعطافپذیر و بدون تغییر کدهای اصلی، تغییرات و ویژگیهای مختلفی را به شیءها اضافه کنید. این الگو باعث میشود که کد شما مدولار و تغییرپذیر باشد.
الگوی روش الگو یکی از الگوهای طراحی نرمافزاری است که یک الگوی ساختاری است که اجازه میدهد تا یک قالب کلی برای اجرای یک مسئله تعریف شود و جزئیات اجرایی آن به زیرکلاسها موکول شود. این الگو به کمک متدهای پیشفرض و قالببندی کلی کد، امکان اجرای گامهای مشترک مسئله را فراهم میکند و به زیرکلاسها امکان انجام مراحل خاص خود را میدهد.
چگونگی پیادهسازی
برای پیادهسازی الگوی روش الگو، یک کلاس اصلی تعریف میشود که متدهای پیشفرض برای اجرای مراحل مشترک مسئله را دارد. سپس زیرکلاسها این کلاس را به ارث میبرند و متدهای خاص خود را برای انجام مراحل خاص اضافه میکنند. در نهایت، کلاسهای زیرکلاس میتوانند با ارتباط با کلاس اصلی، مراحل مشترک و مراحل خاص خود را اجرا کنند.
مزایا
الگوی روش الگو به کاربر امکان تعریف یک قالب کلی برای اجرای مسئله را میدهد و به زیرکلاسها امکان اعمال تغییرات در مراحل خاص خود را فراهم میکند. این الگو باعث جلوگیری از تکرار کد و ایجاد قالبهای مشترک در کد میشود.
موارد کاربرد
الگوی روش الگو در مواردی که مسئلهای دارای گامهای مشترک و مراحل خاص است، بسیار مناسب است. به عنوان مثال، در یک برنامهی پردازش دادهها، ممکن است نیاز به تعریف یک فرآیند کلی برای پردازش دادهها با گامهای مشترک و مراحل خاص مختلف داشته باشید.
نکات مهم
با استفاده از الگوی روش الگو، میتوانید قالبهای کلی برای اجرای مسائل خاص را تعریف کرده و به زیرکلاسها اجازه انجام مراحل خاص خود را بدهید. این الگو باعث میشود که کد شما سازماندهیدهیتر و قابلیت تغییر بیشتری داشته باشد.
الگوی فرمان یکی از الگوهای طراحی نرمافزاری است که اجازه میدهد کارها، عملیات یا دستورات را به عنوان یک شیء در نظر گرفته و آنها را جدا از اجرایی شدن آنها، مدیریت کنیم. این الگو به کمک محاوره شیءگرا، عملیات را به عنوان یک شیء انتزاعی مدیریت میکند و اجازه میدهد تا دستورات مختلفی را برای اجرا در صفها، لیستها یا صفحات تاریخچه ذخیره کنیم.
چگونگی پیادهسازی
برای پیادهسازی الگوی فرمان، ابتدا یک رابط یا کلاس برای تعریف دستورات تعریف میشود. سپس کلاسهایی برای پیادهسازی دستورات مختلف ایجاد میشوند. این کلاسها باید دارای متدهایی باشند که عملیات مربوط به هر دستور را انجام دهند. در نهایت، یک مدیر دستورات ایجاد میشود که دستورات را مدیریت میکند و میتواند آنها را به ترتیب اجرا کند.
مزایا
الگوی فرمان به کاربر امکان مدیریت دستورات و عملیاتها به عنوان اشیاء انتزاعی را میدهد. این الگو باعث جدا شدن مستقیم از اجرای دستورات و کاهش تداخلها در کد میشود.
موارد کاربرد
الگوی فرمان در مواردی که نیاز به مدیریت و ذخیره دستورات برای اجرا در آینده دارید، مناسب است. به عنوان مثال، در یک ویرایشگر متن، میتوان از این الگو برای ذخیره دستورات ویرایشی مختلف مانند برش، کپی، و جایگذاری استفاده کرد.
نکات مهم
با استفاده از الگوی فرمان، میتوانید دستورات و عملیاتهای مختلف را به عنوان اشیاء مدیریت کنید و به راحتی اجرای آنها را در زمان مناسب انجام دهید. این الگو باعث میشود که کد شما سازماندهیدهیتر و مدیریتپذیرتر باشد.
الگوی تکرارکننده یکی از الگوهای طراحی نرمافزاری است که امکان دسترسی به عناصر یک مجموعه را بدون نیاز به افشای جزئیات ساختار داخلی آن فراهم میکند. این الگو با استفاده از یک واسط تعریف میکند که متدهایی برای حرکت درون مجموعه و بازگشت عناصر دارد.
چگونگی پیادهسازی
برای پیادهسازی الگوی تکرارکننده، یک واسط برای تعریف متدهایی مانند next() (به منظور حرکت به عنصر بعدی) و hasNext() (به منظور بررسی وجود عنصر بعدی) ایجاد میشود. سپس این واسط توسط کلاسهای مختلفی برای تعریف روش عبور از مجموعههای مختلف پیادهسازی میشود.
مزایا
الگوی تکرارکننده به کاربر امکان دسترسی به عناصر یک مجموعه بدون نیاز به دسترسی مستقیم به ساختار داخلی آن مجموعه را میدهد. این الگو باعث از بین رفتن نیاز به تغییرات در کد مشتریان بر اثر تغییر در ساختار داخلی مجموعه میشود.
موارد کاربرد
الگوی تکرارکننده در مواردی مناسب است که نیاز به دسترسی به عناصر مختلف یک مجموعه دارید، اما نمیخواهید جزئیات ساختار داخلی آن مجموعه را در کد مشتریان خود نمایش دهید. به عنوان مثال، در یک لیست یا آرایه، میتوان از این الگو برای ایجاد یک واسط دسترسی به عناصر استفاده کرد.
نکات مهم
با استفاده از الگوی تکرارکننده، میتوانید به عناصر مجموعهها دسترسی پیدا کنید و در عین حال از انعطافپذیری و جدایی از ساختار داخلی مجموعهها بهرهبردهاید. این الگو باعث میشود که کد شما سادهتر و قابلمدیریتتر باشد.
الگوی پراکسی یکی از الگوهای طراحی نرمافزاری است که به کاربر اجازه میدهد یک شیء جایگزینی برای دسترسی به یک شیء دیگر ایجاد کند. این شیء جایگزین (پراکسی) میتواند عملیات قبل یا بعد از دسترسی به شیء اصلی را انجام دهد.
چگونگی پیادهسازی
برای پیادهسازی الگوی پراکسی، یک واسط برای تعریف متدهای شیء اصلی ایجاد میشود. سپس پراکسی ایجاد میشود که این واسط را پیادهسازی کرده و به شیء اصلی ارتباط برقرار میکند. پراکسی میتواند قبل یا بعد از انجام متدهای شیء اصلی تغییرات یا اضافاتی انجام دهد.
مزایا
الگوی پراکسی به کاربر امکان مدیریت و کنترل دسترسی به شیء اصلی را میدهد. این الگو باعث جدا شدن کد کاربری از جزئیات پیچیدهتر دسترسی به شیء اصلی میشود.
موارد کاربرد
الگوی پراکسی در مواردی مناسب است که نیاز به کنترل دسترسی به شیء اصلی دارید. به عنوان مثال، ممکن است بخواهید دسترسی به فایلها، دیتابیسها یا خدمات از طریق یک پراکسی انجام دهید تا امکاناتی مانند احراز هویت یا کشسازی را به اضافه کنید.
نکات مهم
با استفاده از الگوی پراکسی، میتوانید کنترل بیشتری بر دسترسی به شیء اصلی داشته باشید و در عین حال از سهولت استفاده کنید. این الگو باعث میشود که کد شما قابلتعویضتر و مدیریتپذیرتر باشد.
نتیجهگیری
در این مقاله، به معرفی و توضیح ده الگوی برنامه نویسی رایانه پرداختیم. هر یک از این الگوها با هدف بهبود سازماندهی، کارآیی، و قابلیت تغییرپذیری در توسعه نرمافزارها طراحی شدهاند. با استفاده از این الگوها، برنامهنویسان میتوانند بهبودهای بزرگی در کیفیت و پیچیدگی کدهای خود ایجاد کنند.
۱. آیا این الگوها برای هر زبان برنامهنویسی مناسب هستند؟
بله، الگوهای برنامه نویسی به طور کلی مستقل از زبان برنامهنویسی هستند و میتوانند در بسیاری از زبانها پیادهسازی شوند.
۲. آیا باید همیشه الگوها را دقیقاً به ترتیب پیروی کنیم؟
نه، بسته به مسئله و نیازهای پروژه، ممکن است برخی از الگوها بیشتر مورد استفاده قرار گیرند. مهم است که الگوها را با دقت انتخاب کرده و به وضوح درک کنید که کدام الگو برای مسئله خاص شما مناسب است.
۳. آیا امکان استفاده همزمان از چند الگو وجود دارد؟
بله، در بسیاری از موارد، میتوانید الگوهای مختلف را ترکیب کنید تا بهبودهای مختلفی در برنامهی خود ایجاد کنید.
۴. آیا استفاده از الگوها همیشه ضروری است؟
استفاده از الگوها به شدت توصیه میشود، اما نه در همه موارد. برای پروژههای کوچک و ساده، ممکن است استفاده از الگوها زیادهروی باشد. بهتر است بر اساس نیاز و پیچیدگی پروژه تصمیم گیری کنید.
۵. آیا میتوانم الگوها را تغییر داده و به نیازهای خود تطبیق داد؟
بله، بسیاری از الگوها قابلیت گسترش و تغییر دارند. میتوانید الگوها را به نیازهای خود تطبیق داده و تغییرات لازم را اعمال کنید. این تغییرات باید با دقت و با در نظر گرفتن اصول طراحی انجام شود.
منبع: chatGPT
کارشناس ارشد مهندسی کامپیوتر از دانشگاه فردوسی هستم و عضو هیات علمی دانشگاه فنی و حرفه ای. مدت طولانی در زمینه برنامه نویسی و طراحی وب در دانشگاه تدریس داشته ام.کارشناس ارشد مهندسی کامپیوتر از دانشگاه فردوسی هستم و عضو هیات علمی دانشگاه فنی و حرفه ای. مدت طولانی در زمینه برنامه نویسی و طراحی وب در دانشگاه تدریس داشته ام.